در این دستگاه­ها ، کنترل کننده­هایی وجود دارد که در صورت بروز اشکال در ترتیب فرم­ها ، فرم را از مرحله­ی تولید خارج می­کند.

برای مثال اگر از یک فرم دو عدد برداشته شود ، حالت مذکور پیش می­آید.

نوع دیگری از دستگاه ترتیب هست که برای کارهای لت به کار می­آید و دارای واحدهای بسیار می­باشد.

این دستگاه به شکل­های گوناگون طراحی شده است و از هر واحد یک برگ به قسمت خروجی هدایت می­شود.

بعضی از این دستگاه­ها تا ۶۰ واحد ترتیب دارند و گنجایش هر واحد حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ برگ است.

انواع صحافی :

قبل از پیدایش صنعت چاپ ، صحافی کتاب به کارهای تکی­سازی منحصر بود که جنبه­ی هنری نیز در آن بسیار لحاظ می­شد .

بعد از اختراع چاپ ، صحافی تکی نمی­توانست جواب­گوی تیراژ بالای کتاب­ها باشد تا این که ماشین­آلاتی طراحی

و ساخته شد تا امروز که به حد کمال و سرعت رسیده است .

صحافی را به دو نوع می­توان تقسیم نمود. صحافی دستی و ماشینی .

حدود ۹۰% از کارهای صحافی ماشینی به وسیله­ دستگاه­های مختلف و ۱۰% به صورت دستی خواهد بود.

در مورد صحافی دستی نیز به همین ترتیب است و ۱۰% از کارها با ماشین صورت می­پذیرد.

در این مبحث، ساخت کتاب به شیوه­ی دستی را از ابتدا تا انتها مورد مطالعه قرار می­دهیم .
به طور کلی، ساخت جلد کتاب در سه مرحله انجام می­شود.

۱ – آماده­ کردن کتاب

۲ – آماده ­سازی جلد

۳ – تلفیق آن دو با هم (تجلید)

اجرای این مراحل به فنونی نیاز دارد که بدان خواهیم پرداخت.

ته­ دوزی کتاب

ابتدا در چهار نقطه از عطف کتاب ، به اندازه­ی مرسوم ، با اره شکاف­هایی را ایجاد می­کنیم .

مثلاٌ کتابی که طول آن ۲۴ سانتی­متر باشد از دو طرف به فاصله­ی ۲ سانتی­متر دو شکاف ایجاد کرده

و بعد از هرشکاف و با فاصله­ ۳سانتی­متر دو شکاف دیگر به وجود می­ آوریم .

از وسط دو شکاف دوم به طور عمودی نخ پرک رد می­شود (نخ چند لایه به هم تابیده شده ، پرک نامیده می­شود) .

ته­ دوزی کتاب به وسیله­ دستگاهی به نام « کارگاه» انجام می­شود.

بعد از آماده­ سازی کارگاه جهت ته­دوزی اولین فرم روی صفحه­ی کارگاه قرار می­گیرد.

سوزن که نخ به آن وصل است از اولین شیار داخل فرم می­شود و از دومین شیار از پایین نخ عمودی

سوزن را از قسمت ته خارج و دوباره سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده و از بالای نخ عمودی با سرداخل فرم فرو می­بریم

سپس از شیار سوم و پایین نخ عمودی ، سوزن را از ته خارج می­کنیم و مجدداٌ سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده

و از بالای نخ با سر از فرم عبور می­دهیم ، سپس ته سوزن را از شیار چهارم خارج می کنیم .

برای دوختن فرم­های بعد هم به همین شیوه عملمی ­کنیم تا در نهایت دوخت فرم­های کتاب به اتمام برسد.

بعد از دوختن تمام فرم­ها، دو نخ عمودی را از دو طرف به ارتفاع دو سانتی­متر قطع می­کنیم که برای مرحله بعد مورد نیاز است.

پس از دوخت کتاب ، هرطرف آن را با یک برگ کاغذ تاشده ، معادل ۴صفحه (آستربدرقه) پوشش می­دهیم .

اضافه­ نخ پرک را باز و افشان می­کنیم که اصطلاحاٌ پرچ­ کردن گفته می­ شود.

نخ پرچ­ شده را به شکل افشان ، بر روی آستر بدرقه می­ چسبانیم .

پس از مدتی طرف دیگر را هم با قدری کشیدن به طرف بیرون ، روی بدرقه می­چسبانیم .

خاصیت این عمل ، محکم­ شدن کتاب درون جلد می­باشد.

بعد از چسبانیدن نخ­ها به وسیله­ « مشته » به ته کتاب می­زنیم و سپس آن را از طرف عطف بر روی سطح صاف می­زنیم

و از پهلو روی میز قرار می ­دهیم .

قسمت عطف را با قلم مو به چسب آغشته می­کنیم (مخلوط ۷۵% چسب و ۲۵% آب).

پس از خشک­ شدن چسب، چند بار دیگر با مشته به ته کتاب می­زنیم و سپس سه طرف دیگر برش زده می­ شود.

چنانچه در صدد گردکردن عطف کتاب باشیم، قسمت چسب­خورده را کمی گرم می­کنیم و با یک دست لب کتاب را به طرف مخالف عطف می­کشیم

و با مشته به کتاب می­کوبیم تا به طرف جلو کشیده شود.

سپس کتاب را برمی­گردانیم و به همان ترتیب عمل می­کنیم.

این کار را چند بار تکرار می­کنیم تا عطف کتاب گرد شود.

مرحله­ی بعد چسباندن تنظیف و شیرازه می­باشد تنظیف، قسمت عطف و فضایی حدود ۲سانتی­متر از روی کتاب را در بر می­گیرد

و ته­ بندی کتاب را استحکام می­بخشد.

شیرازه نیز عبارت از پارچه­ی باریکی به عرض حدود ۲ تا ۲/۵سانتی­متر است و به رنگ­های مختلف و بعضاٌ راه­ راه وجود دارد.

شیرازه به دو سرعطف چسبانیده می­شود.

پس از این مراحل ، کتاب آماده­ جلدگذاری شده است.

برای ساخت جلد از مواد و جنس­های مختلفی استفاده می­شود

الف – گالینگور ؛

جنسی است متشکل از کاغذ و مواد پی­وی­سی و رزین که با رنگ­های مختلف و متنوع مخلوط و به یک سطح کاغذ ، توسط ماشین­های مخصوص منتقل می­گردد.

در گذشته از پارچه به جای کاغذ استفاده می­شد که این روش منسوخ شده است. متأسفانه گالینگورهای پشت کاغذی دارای استحکام کمتری است و برای کتاب­های باارزش و مرجع مناسب نیست .

ب – انواع پارچه؛

شامل ترمه ، مخمل، ساتین ، کتان و هرنوع پارچه­ی دیگر ، حتی گونی چتایی .

ج – انواع چرم ؛

شامل تیماج ( از پوست بز تولید می­شود) ، میشن (از پوست گوسفند تولید می­شود) ، خرم (از پوست گوساله)

چرم ساغری (از پوست خر) و چرم خوک ( که به علت عدم طهارت در ذات حیوان به طور کل در کشورهای اسلامی از آن استفاده نمی­شود

اما در کشورهای دیگر از آن استفاده می­گردد) .

این توضیح ضروری است که بهترین چرم برای صحافی کتاب ، چرم ساغری است .

زیرا چرم مذکور بعد از دباغی دارای نوعی چروک بسیار زیباست ، به­علاوه از نظر استقامت

در طول زمان از هرنوع پوسیدگی درامان می­ماند و ضمناٌ لطافت خاصی هم نظیر لطافت پوست خوک دارد.

این امکان وجود دارد که از پوست گوساله با حیواناتی نظیر گورخر از طرف موی آن استفاده کنند که بسیار شکیل و چشم ­نواز است.

توضیح این که این نوع جنس برای ساخت آلبوم، قاب، لوازم روی میز و… به­کار می­رود که ساخت آن به­طور حتم نیاز به تبحر خاص دارد.

غیر از جنس­هایی که ذکر گردید، از مواد دیگری نیز برای ساخت جلد استفاده می­شود این مواد عبارت­اند از:

۱ – مقوا برای دو طرف جلد با قطرهای مختلف که اصطلاحاٌ آن­­ها را « لت» می ­نامند.

۲ – باریکه­ شمیز که بین دو « لت» قرار می­گیرد و آن را «عطف» جلد می­نامند.

مراحل کار

اندازه­ی دو « لت» مقوا :

بعد از برش کتاب ، دو « لت » مقوای جلد را به اندازه­ای می­بریم که از سه طرف کتاب (بالا،پایین و لت جلو) حداکثر پنج میلی­متر

از کتاب بیرون قرار گیرد.

اما در قسمت عطف یا « ته کتاب» ، می­بایست از لب تای بدرقه در عطف با مقوای جلد حداکثر ۷ تا ۸ میلی­متر فاصله باشد.

به این معنی که باریکه­ ی شمیز برای آن قسمت از ته جلد که حالت لولا دارد و اصطلاحاٌ « جاناخنی» نامیده می­شود.

از هرطرف تا لب مقوا ۷ میلی­متر فاصله داشته باشد .

برای یک اندازه درآمدن فاصله­ی بین عطف و لت­ها، مقوای باریکی می­بریم که به آن مقوای وسط یا اندازه­­ی وسط گفته می­شود.

با قراردادن این مقوا بین دو مقوا، فاصله­ها به یک اندازه درمی­ اید.

جلد گالینگور

ساخت جلد با گالینگور هم با دست و هم باماشین امکان­پذیر است .

ساخت جلد به شکل سری سازی با گالینگور با سرعت صورت می­پذیرد. بعضاٌ جلدهایی ساخته
می­شود که عطف آن از گالینگور و دوطرف مقوا از پوشش­های دیگر مانند کاغذهای رنگی استفاده می­شود.

برای ساخت ، ابتدا گالینگور را چسب می­زنیم و مقوای لت را روی آن قرار می­دهیم .

سپس مقوای وسط و بعد از آن لت دیگری روی پوشش می­چسبانیم .

باریکه­ ی عطف را نیز می­ چسبانیم .

بعد جلد را برمی­گردانیم و با دست بر روی گالینگور می­کشیم تا تمام قسمت­ها به­خوبی بچسبد.

در آخرین مرحله دورتادور جلد را برگردان می­کنیم.

ساخت جلد

بعد از آن که مقواهای جلد و باریکه­ی عطف آماده شد، با محاسبه­ی اندازه­ها، اندازه­ی چرم از هرطرف (چهارطرف) ۲سانتی­متر بزرگ­تربریده می­شود.

ابتدا یک « لت » مقوا را چسب می­زنیم و بر روی پوشش قرار می­دهیم و بعد به فاصله­ی ۷ میلی­متر باریکه­ی وسط را قرار می­دهیم .

باریکه­ی وسط را چسبانده و بعد به فاصله­ ۷میلی­متراز باریکه­ی وسط ، مقوای دوم را چسب می­زنیم و بر روی چرم قرار می­دهیم .

بعد از بریدنگوشه­ های چرم ، چهارطرف را از داخل برروی مقوا برمی­گردانیم.

مراحل کار به شکل زیر است .

مقوا را هم به صورت ساده و هم گرد می­توان اعمال نمود.

برای تمیزترشدن قسمت برگردان بهتر است به مقوا چسب زده شود.

گوشه­ها را با وسیله­ای به نام درفش می­توان خیلی ظریف به داخل کشید.

پس از آن لبه گالینگور باید با کشش زیاد روی لبه مقوا برگردانده شود.
به­طوری که فضای خالی بین لت مقوا و پوشش وجود نداشته باشد.

تجلید

برای تلفیق جلد و کتاب باید ابتدا قسمت عطف و جا ناخنی را چسب زده و کتاب باتوجه به سر و ته

و با حفظ فاصله یکسان از بالا و پایین کتاب در جلد قرار گیرد.

در این مرحله کتاب باید در دستگاه پرس جاناخنی قرار گیرد تا چسب خشک شود.

پس از خشک شدن، آستر بدرقه­ی ابتدا و انتها را به مقوای جلد می­ چسبانیم و تحت فشار قرار می­ دهیم تا کاملاٌ خشک شود.

لازم به ذکر است ، مراحل تکمیل جلد (طلاکوبی ، چاپ ، گودکردن و …) قبل از تجلید انجام می­شود.

در جلدسازی ماشینی تمام مراحل با همین روش ولی به وسیله­ نوردها، پنجه­ ها و … انجام می­شود.